تاریخچه گردشگری سلامت

از زمان باستان، افراد زیادی به منظور فراغت روحی و درمان به مجاورت رودخانه و آب های معدنی می رفته اند (واجیراکاچورن، 2004) و آب های گرم از قدیم الایام با آرامش و تجدید قوای جسمی و روحی انسان ملازم بوده است. در زبان بین المللی کلمه اسپا که ریشه بلغاری دارد (یا از کلمه لاتین espa به معنی چشمه و یا spara گرفته شده ) برای مناطق دارای آب های معدنی و گرم که جهانگردان برای استراحت و درمان به آن پناه می برند، درآمده است. استفاده کنندگان از این گونه مناطق قرن هاست که در آب های گرم، آب تنی می کنند، از آب چشمه های معدنی می نوشند و از ویژگی های گل ها و لجن ها برای مقاصد درمان استفاده می کنند.

تاریخچه توریسم سلامت به هزاران سال قبل و به یونان قدیم بر می‌گردد، زمانی که زائرین از نقاط گوناگون با گذر از دریای مدیترانه خود را به منطقه‌ای در خلیج «سرونیک» به نام «اپیدوریا» می‌رساندند. باورها بر این بود که مهراب خدای شفابخش یونانی‌ها، اسقلپیوس، در آنجا قرار دارد. بیماران با روزه گرفتن و نیایش به دنبال شفاء بیماری‌های خود بودند. در حال حاضر اپیدوریا قدیمی‌ترین خاستگاه گردشگری پزشکی در جهان شناخته می‌شود. (Fernando et al, 2010, 59)

تاریخچه گردشگری سلامت به 1000 تا 5000 سال پیش از میلاد باز می گردد که بسیاری از کارهای درمانی را در چشمه های طبیعی انجام می دادند که امروزه در اسپاها (حمام های آب گرم درمانی ) ارائه می گردد. یونان قدیم، آب درمانی را به امپراطوری رم معرفی کرد و رم اولین اسپاها را در اروپا ساخت. بعد از آن امپراتوری های دیگر به ساخت انواع مختلف اسپاها پرداختند و امپراطوری عثمانی اولین حمام ترکی را ساخت (smith et al,2010:89)
در انگلستان، توسعه اقامتگاه های کنار دریا از این باور که استفاده آب دریا در درمان بیماری ها مفیداست، نشات می گرفت. بنا بر نظر وایت من در اروپا چشمه های آب معدنی و کلینیک های آب درمانی در اواخر قرن هجدهم مورد توجه جدی قرار گرفتند و علاوه بر اینکه به تجهیزات متناسب با ترکیبات آب ها مجهزشدند و فضاهای اطراف آنها نیز برای بهره مندی از سکون و آرامش و چشم اندازهای طبیعی سامان یافتند.(آتک، 1387) .
در این قبیل کلینیک ها، تیم های مشاوره پزشکی برای تجویز مدت و نحوه استفاده از هر نوع آب برای درمان بیماری های مختلف مشغول هستند. مراجعین به اینگونه اسپاها را اغلب بیمارانی که از انواع ناراحتی های پوستی، دردهای روماتیسمی، ورم مفاصل، خستگی و فرسودگی مفرط جسمی، نقرس، التهاب مهره ها و ستون فقرات علاوه بر ناراحتی های گوارشی و تنفسی عذاب می کشند، تشکیل می دهند.
در ایالات متحده نیز مردم به چشمه های آب معدنی، اقامتگاه های مجاور دریا و اسپاها مسافرت می کرده اند. اولین اسپا در آمریکا در اوایل قرن 19 بوجود آمد که شکل توسعه یافته این مقاصد تجاری، منابع طبیعی آب گرم و هتل های درمانی بود، این منطقه در حال حاضر میراث پزشکی گذشته را به گردشگران ارائه می کند(smith et al.2010:89).
شواهد و آثار فراوانی از اهمیت آب های معدنی و گرم نزد ایرانیان وجود دارد. بویژه دسته بندی های بوعلی سینا که این مناطق را به آسایشگاه های معنوی، چشمه های درمانی و آب های گرم تقسیم کرده و نحوه استفاده از هر دسته را مورد بررسی قرار داده است، نشان از اهمیت علمی این گونه مناطق نزد ایرانیان دارد.
در طول زمان گردشگری مبتنی بر استفاده از آبهای معدنی و اسپاها، مفهوم وسیعی یافت و استفاده از ویژگی های طبیعی مانند هوای سالم نیز جزء گردشگری سلامت محسوب می شود.(واجیراکاچورن، 2004) با گذشت زمان مفهوم گردشگری سلامت از این هم فراتر رفته و شامل مسافرت بیماران به منظور دریافت انواع خدمات پزشکی گردید.(کاررا و بریج ، 2006) این نوع از گردشگری سلامت با اصطلاح گردشگری پزشکی نسبت به دیگر بخش ها جدید تر است و در دهه اخیر بسیار مورد توجه برنامه ریزان و محققین قرار گرفته است. امروزه در نقاط مختلف دنیا برنامه ریزی های متنوعی در زمینه ساخت هتل کلینیک ها با تمام تجهیزات سلامتی، در کنار بیمارستان هایی با استاندارد لازم برای گردشگری سلامت، می شود و به غیر از ارتباط کلامی، بخش های مختلف گردشگری سلامت، در عمل نمی توان یک بخش را بدون وجود دیگری موفقیت آمیز دانست.
این نوع گردشگری در کشورهای توسعه یافته ای همچون اسکاتلند، مجارستان، سوئیس، یونان، نیوزلند، ایالت متحده، سنگاپور، کانادا و کشورهای در حال توسعه ای مانند کوبا، کارائیب، کرواسی، هند، اردن، بحرین، مالزی و تایلند رواج دارد ( واجیراکاچورن، 2004) .
در رابطه با رشد گردشگری سلامت باید گفت که این پدیده نوظهور، بخشی کوچک اما مهم و رو به رشد از بازار گردشگری را به خود اختصاص داده است. بازار گردشگری سلامت در مقایسه با دیگر انواع گردشگری با نرخ رشد بسیار بیشتری رشد می نماید. متوسط رشد سالانه گردشگری، به طور عام 3/4 است این در حالی است که حداقل نرخ رشدی که برای بازار گردشگری سلامت برآورد شده است سالانه 10 درصد می باشد.(tourism highlights)
بطور کلی از اوایل دهه ۱۹۷۰ توریسم و گردشگری جایگاه خود را به عنوان یک صنعت در بین دیگر صنایع یافت.
فلورانس نایتینگل جزء اولین نفراتی بود که در اواخر قرن 19 توریسم پزشکی را ترویج داد. او بیماران را برای درمان از چشمه‏های آب معدنی سوئیس به چشمه‏های آب معدنی ترکیه که ارزان‏تر بودند راهنمایی می‏کرد.